SHËNDETI MENDOR NË KUSHTET PANDEMIKE

Me paraqitjen e rastit të parë në Wuhan, pandemia KOVID-19 e shkaktuar nga koronavirusi i ri SARS CoV-2 shpejt u bë një problem global dhe shumëdimensional. Një pandemi është një traumë që krahasohet me një tërmet ose një luftë dhe quhet “thyerje e jetës”. Ai sjell me vete frikën nga infektimi, frika nga të dashurit, distancën sociale, problemet ekonomike, problemet me arsimin, ndërprerjen e funksionimit normal ditor dhe pasigurinë e përgjithshme, dhe këto janë vetëm disa nga faktorët që ndikojnë në shëndetin mendor në planin afatshkurtër dhe afatgjatë. Frika nga infektimi me SARS CoV – 2 dhe pandemia e KOVID – 19  kanë tejkaluar madhësinë e frikës së mëparshme të infektimit. Frika është e kuptueshme sepse është një virus i ri, i panjohur mjaftueshëm, për të cilin nuk ka shërim ose vaksinë specifike. Duke marrë parasysh rezultatet e mundshme, frika nga vdekja dhe frika e humbjes së njerëzve të dashur janë të kuptueshme.  Pandemia është një rrezik i ri dhe deri më tani i panjohur, kështu që frika është një dukuri e natyrshme dhe e pritur. Frika është një instikt, kështu që sjellja mund të jetë automatike dhe iracionale. Gjithashtu, dimensioni i frikës nuk varet vetëm nga rreziku, por edhe nga mënyra se si perceptohet apo përjetohet. Pra, ekziston një rrezik më i madh tek njerëzit që janë natyrshëm të shqetësuar dhe e kanë të vështirë të gjenden në situata stresuese ose mekanizmat e të cilëve për t’u përshtatur me situatën tashmë janë zvogëluar. Përveç frikës nga infeksioni, pandemia ka implikime më të gjera. Gjegjësisht, pandemia ndodhi papritmas dhe tronditi rrënjësisht të gjitha aspektet e jetës sonë: personale, familjare, shoqërore,profesionale. Për momentin, niveli i krizës ka tejkaluar edhe pritjet më pesimiste, dhe kështu ndikimi në shëndetin mendor është në të njëjtin kontekst. Të gjithë jemi në gjendje rreziku dhe marrim informacione për pacientë që i njohim ose jan të afërmit tane. Rrezik – Faktorët ndahen në tre grupe:

FAKTORET E RREZIKUT PARA PANDEMIS

 FAKTORET E RREZIKUT GJAT PANDEMIS

FAKTORET E RREZIKUT PAS PANDEMIS

Rrezik – Faktorët para pandemisë përfshijnë tiparet e personalitetit të individit të prekur nga pandemia, si dhe përvojat e mëparshme negative të jetës. Grupet me rrezik te lart janë gratë, të moshuarit, fëmijët dhe adoleshentët, grupe me rrezik për ritjen e  dhunës, personat që trajtohen nga çrregullimet mendore dhe profesionistë të shëndetit të  cilët me vetëmohim investojnë të gjithë potencialin e tyre njerëzor për t’u marrë me pandeminë.

Rrezik- Faktorët gjatë një pandemie që mund të çojnë në simptoma psikopatologjike janë: rreziku nga infeksioni, kohëzgjatja e ekspozimit, ndjenja e kontrollit dhe prania e mbështetjes. Në këtë vend, vëmendje e veçantë duhet t’i kushtohet profesionistëve shëndetësorë të cilët janë të ekspozuar drejtpërdrejt në rrezikun e infeksionit dhe kujdesin për të mos infektojn të dashurit tyre. I njëjti rast është me njerëzit që janë infektuar ose sëmurë nga Covid – 19.

Pasojat psikologjike mund të rezultojnë gjithashtu nga efektet e drejtpërdrejta të virusit në sistemin nervor qendror, për shkak të oksigjenit të ulët të gjakut, përgjigjes imune dhe ndërhyrjeve mjekësore.

Rreziku – Faktorët pas pandemisë për shfaqjen e çrregullimeve mendore janë humbja e punës, zvogëlimi i të ardhurave, problemet financiare, mardhenje te këqija mes partnereve dhe problemet shëndetësore, të cilat mund të rrisin cenueshmërinë dhe të çojnë në simptoma psikopatologjike, si në epidemitë e tjera,  dhe në PANDEMIA KOVID-19 pritet zhvillimi i çrregullimeve mendore. Lidhur me pasojat e pandemisë, literatura profesionale parashikon që pas përfundimit të pandemisë me KOVID-19 do të ketë një pandemi të çrregullimeve mendore. Përvoja e deritanishme tregon se rreth 30% – 40% e njerëzve që preken drejtpërdrejt zhvillojnë simptoma të  ÇSPT (çrregullimi i stresit post-traumatik) dhe ÇSPT ndodh në 10% – 20% nga njerëzit që kujdesen për të sëmurët , ose 5% – 10% nga popullata e përgjithshme.

ÇSPT ndodh pasi përjetohet një përvojë traumatike që nënkupton një kërcënim serioz për jetën. Gjatë epidemive, çrregullimi i stresit post-traumatik ndodh si pasojë e vetë sëmundjes, frikës nga infeksioni, dhe për këtë arsye më shpesh pritet të shfaqet te njerëzit që janë infektuar ose kanë pasur simptoma dhe te anëtarët e familjeve të tyre. Këta njerëz janë të preokupuar dhe përjetojnë përvojën në mendimet. Prandaj, në mënyrë që t’i shmangin ato, ata shpesh tërhiqen, vuajnë nga pagjumësia, nervozizmi, veprimet e zemërimit, ulja e përqendrimit, pesimizmi, ndjenjat e pashpresës. Të gjitha këto simptoma janë zakonisht intensive dhe ndërhyjnë në funksionimin e tyre të përditshëm.

DEPRESIONI

Eshtë çrregullimi i dytë më i zakonshëm psikiatrik që lidhet me pandeminë. Masat për të kontrolluar përhapjen e infeksionit rezultojnë në humbjen e rrjetit shoqëror të kontakteve, disa humbin punën, sigurimet ekonomike dhe sociale. E gjithë kjo mund të çojë në humor të ulët, humbje të vullnetit dhe interesit, humbje të oreksit dhe gjumit, humbje të vetëbesimit dhe fajit, ide vetëvrasëse. Të gjitha këto simptoma janë në thelb simptoma depresive, dhe nëse ato zgjasin më shumë se dy javë dhe janë të dëmtuara, nevojitet ndihmë profesionale. Përveç kësaj, njerëzit që kanë humbur një anëtar të familjes ose një të dashur gjatë një pandemie dhe për shkak të rrezikut të infeksionit nuk mund të kujdesen për të ose të falen me dinjitet, mund të zhvillojnë forma patologjike të hidhërimit, të tilla si hidhërimi dhe pikëllimi kronik.

ÇRREGULLIMI PANIK

Përfshin fillimin e papritur të ankthit të rëndë (panikut), i cili zakonisht zgjat për disa minuta, duke arritur maksimumin në 10 minutat e para. Ato shoqërohen me simptoma somatike, të tilla si rrahjet e zemrës, frymëmarrje e shpejtë dhe e  parregullt, dhimbje gjoksi, djersitje, marrje mendsh, dridhje në ekstremitete, nauze . Këto simptoma ndërhyjnë në funksionimin normal të funksioneve mendore, kështu që pacientët ndihen të hutuar, të paaftë të përqendrohen dhe të mendojnë, kanë frikë se mos humbin kontrollin dhe çmenden, frikë nga vdekja. Performancat përfshijnë nervozizëm, parashikim, shmangie, tërheqje, sjellje varësie dhe ulje të efikasitetit.

SËSMUNDJET E VARËSIS.

Simptomat e çrregullimeve mendore, të tilla si tensioni, pagjumësia, shqetësimi, nervozizmi, ulja e përqendrimit, dëshira për të qarë, mund të jenë shumë shqetësuese. Ndonjëherë nuk jemi as të vetëdijshëm se këto janë simptoma klinikisht të rëndësishme që kërkojnë trajtim. Në vend që të kërkojnë një mjek, ata shpesh drejtohen te “ilaqet kundër depresionit” dhe “anksiolitikët” që janë brenda mundësive të tyre, të tilla si alkooli, marihuana dhe ndoshta ilaçe të tjera. Përveç ÇSPT (çrregullimi i stresit post-traumatik)  , shpesh ndodh depresioni, çrregullimi i panikut, sëmundjet e varësisë, çrregullimi i përgjithshëm i ankthit, çrregullimi obsesiv-kompulsiv, fobik, somatoform, pagjumësia. Për simptomat që ndodhin gjatë pandemisë dhe që përkeqësojnë dhe rrezikojnë familjen, funksionimin profesional dhe shoqëror të personit, duhet të kërkohet ndihmë profesionale.

Suzana Shabani

Kryeinfermiere

ISHP Spitali Psikiatrik “Shkup” -Shkup

Republika e Maqedonisë Veriore